Бйрек ауруы лтты ауруа айналмай ма?

лемдегі рбір оныншы трынны бйрегі ауырады. Елімізде бйрек ауруы саны жаынан тртінші орында тр деседі. Былтыр нефрологтарды конгресіне атысан мамандар лемдік проблемаа айналан бл ауруды бізді елімізде де кбейіп бара жатандыын айтып, дабыл аты.

Дние жзінде 1983-2009 жылдар аралыында диализге туелді науастар саны 5 есеге артан. Мамандарды айтуынша, бізді елде бйрек ауруына шалдыандар саны жыл сайын 20-30 пайыза артып отыр. Соы бес жылда елімізде бйрегі істен шыаны салдарынан тадыры аппарата таылан адамдар саны ш пайыза кбейіп кеткен. азір екі мыа жуы адам аппарат арылы ана жары кнін зартып жр.

Атбеде 2009 жылы бйрек ауыстыруды ажет еткен 43 адам болан. 2011 жылы облыс бойынша 100-ге жуы адам, ал былтыр 150 науас «жасанды бйрек» аппаратына туелді боп алан. Облысты денсаулы сатау басармасы берген деректерге сйенсек, 2011-2012 жылдары бйрек ауруы салдарынан облыста 110 адам кз жмыпты…

Адам денесі — крделі организм. Осы организмні денеге ажетсіз сйы уды барлыын сырта шыаруа кмектесетін биологиялы сзгі — бйрек. Егер ол істен шыса, денеге у жайылып, адамны жадайы нашарлайды.

Р ебек сіірген дрігері Ізбасан Аймаамбетовті айтуынша, жалпы бйрек ауруыны 30-40 трі бар екен. Соны ішінде е жиі кездесетіні — нефрит, яни бйректі абынуы. Оны да жіті жне созылмалы трлері бар.

— Бйрек ауруына алып келетін себептер мен салдар кп. Соны е бірінші себебі — ангина. Ангинаны — барлы инфекцияа арсы трар апа деуге болады, апа ашылса, ішке микроб кіреді де, азаны блдіреді. Бл микробтар бйректі заымдайды. Тмау, таматардан улану, ревматизм, салын тию… міне, осыларды барлыы бйрек ауруына келіп сотыруы ммкін.

Бйрек ауруына себеп болатын таы бір нрсе — сапасыз ауыз суы. Суда у да, микробтар да, трлі тздар, ферменттер де болады. Бізді Атбені суы рамында фтор кп, сондытан лкендер былай трсын, жастар арасында тіс аурулары те кп. Адам денесіне зиянын тигізетін осы секілді химиялы элементтер млшерінен кп болса, ол бйрекке, сзгіге барып трып алады да, соны салдарынан бйректе тас пайда болады. Бйрек ткані блінсе, ол з ызметін атара алмайтын халге жетеді. Науас жылдам ем абылдап, з-зіне арамаса, ол созылмалы трге айналады да, адамны мірі «жасанды бйрек» аппаратына туелді болып алады, — дейді І.Аймаамбетов.

150 адамны мірі аппарата туелді…

азір Атбеде «жасанды бйрек» аппараттары екі жерде ана бар. Оны бірі —жедел жрдем ауруханасыны рамындаы гемодиализ орталыында, екіншісі — жеке меншік «БИОС» медициналы орталыында. Екі орталыта жалпы аланда шамамен жиырма алты аппарат бар. Бл жабдытар облыстаы бйрегі істемей алан адамдара, тура маынасында айтанда, мір сыйлап тр. Жедел жрдем ауруханасыны гемодиализ бліміні нефрологы Айгл Ермаамбетованы айтуынша, 2010 жыла дейін аталан аурухананы жан сатау бліміні рамында ш кереуеттік гемодиализ орталыы болан. 2010 жылы Швейцарияны Гамборг аласынан 10 «жасанды бйрек» келініп, арнайы блім ашылыпты. Асынан бйрек ауруына шалдыан атбеліктер шін бл, шын мнінде, екінші мір сыйлаан блім болды. азір екі мекемеде 150 адам кн сайын ем алады.

— Оларды арасында 1988-90 жылы, трмыса шыпаан ыздар да бар. Созылмалы бйрек жетіспеушілігіні терминалды сатысына жеткен науастар диализді екі-ш сеансына келмей алса, ес-тссіз кйге тсіп, айтыс болуы ммкін. Бйрек жетіспеушілігі ауруына шалдыан азаматтара баса бйрек салу ажет, аппарат донор табыланша оларды міріне арашашы ана болады. Облыс бойынша ткен жылы 16 адама баса бйрек салынды. Бізді орталыта трт адама туыстары донор болды, — дейді А.Ермаамбетова.

Нефрологты айтуынша, гемодиализден баса таы бірнеше адам перитонеальді диализ алады. Яни науас ішіне трубка салынып, оан арнайы дайындалан ерітінді йып, сол арылы азаны тазартып трады. «Жасанды бйрек» аппаратына туелді адамдар аудандардан, ауылдардан облыс орталыына келіп, птер жалдауа мжбр. Себебі кнара сеанса келуге тиіс. Оларды птер алуына ммкіндігі жо.

— Гемодиализге туелді науастара бірінші топтаы мгедектік беріледі. Біра оларды облыс орталыынан птер алуына ммкіндігі жо. Олар мгедек ретінде птер кезегіне транымен, оны алу шін за уаыт ктеді. Ал мірі аппарата туелді адамны дені сау адам секілді ол кезекті за ктуіне ммкіндігі жо ой… Алдыы жылы бізді орталыта емделіп жрген 7 адам, былтыр 12 адам кз жмды, — дейді дрігер.

Кнара алатын ем шін науастара ауылдардан келу иындау. Денсаулы — бір жаынан, жолаы — екінші жаынан. Ал облыс орталыында тратын адамдарды й мен аурухана арасында арнайы клік алып келіп, апарып салады.

азіргі уаытта аудандарда диализ блімдерін ашу мселелері ктеріліп жатыр. Е бірінші кезекте андыааш аласында ашылу жоспарда.

Науастар арасында он жастаы баладан жетпістен асан арта дейін бар. Тоыз-он жас шамасындаы бір ыз бен бір ер баланы жадайы азір жасы. ыз балаа анасыны бір бйрегі салынан. Ер бала перитонеальді диализді кмегімен жер басып жр, оны алдаы бар мірі донорды табылуына байланысты…

Бйрек ны — 35-55 мы доллар…

Ал донор табу… аспандаы айа ол созанмен бірдей. Баласы шін з етінен ет кесіп беруге дайын ата-аналар боланымен, кейде ол науаса сйкес келмей жатады. Бл жадайда донор іздеуден баса амал жо. Шет елге барып ота жасатуа екіні біріні ммкіндігі келе бермейді.

— Шет елде бйрегіне трансплантация жасату шамамен 35-55 мы доллар трады. Птерін сатып, ытай, Пкістан, ндістан, Ресей секілді бірнеше мемлекеттерге барып, бйрегін ауыстырып келген науастар бар. ткен жылы жалпы аланда 16 адам елімізде, шет елде бйрек ауыстырды, — дейді дрігер.

Негізінен кбіні жадайы жасы. Мамандарды айтуынша, адам міріне деген кзарас блекше болып келетін ислам дниесінде аза ауыстыру мселесін аса п крмейді. Сол себепті де мсылман мемлекеттерінде трансплантация мселесі жоары ксіби дегейде дамымаан деседі. Немесе бл салада засызды басым. Осыдан екі-ш жылдай уаыт брын Пкістана барып бйрегін ауыстырып келген науастар арасында наразылытар боланы белгілі.

— Тек Атбе облысыны трындары емес, азастанны ткпір-ткпірінен еміне дру іздеп Пкістана аттанан науастарды арасында наразылытар болып, кейбіреулері тіпті айтыс болды. Жас балаа тас толан 70-тегі шалды бйрегін салып жіберген жадайлар да болан. Ал оны кпке шыдамайтыны белгілі. Сонымен атар цитомегаловирусты инфекция жтыран бйрек салып жіберген оиалар да кездесті. Яни донор аза тексеруден ткізілмеген. Мндай бйректі салдыран адамдарды кпесі абынса, ол жазылмайды, яни кз жмады. Осындай оиалар да болды, — дейді А.Ермаамбетова.

Пкістан секілді трансплантология саласы аяа тран кейбір елдерде донор аза ара базарда олдан-ола тетін крінеді. ытайда аза сатуды жасырын бизнесі жола ойылан деседі. Крші Ресейді зінде былтыр Косово билігінде аза сатумен айналысан ірі ылмысты топа атысты лкен айау-шу боланы белгілі. Мндай мысалдар толып жатыр.

Елімізде зірге мйіт трансплантациясы туралы арнайы жат жо. Біра мамандар ортасында бл мселе біраздан бері талыланып жатыр. Егер ол за абылданар болса, бізде де ара базар «анатын жаяды» деген ауіп бар.

— И, рине, бас миыны істен шыуы диагнозы ойылан адамдарды «потенциалды донор» деуге болатын шыар. Біра мйіт трансплантациясы туралы за абылданар болса, оны дрігерлер пайдаланып кетуі ммкін. Мселені екі жаы бар: бір жаынан, мйіт азаларын олдану арылы анша адамны мірін алып алуа болады, екінші жаынан, жасырын аза сату бизнесі басталып кетуі ммкін, — дейді І.Аймаамбетов.

И, трансплантация мселесі — баса гімені зегі. Елімізде азір бес мы адам аза ауыстыруды ажет етіп отыр. Соны ш мыы — бйрек ауруымен кезекте трандар. Мамандарды айтуынша, егер мйіт трансплантациясына рсат етілсе, бл тізімді 50 пайыза дейін азайтуа болады екен.

Жыл сайын лемде шамамен 100 мы адам аза ауыстырады. Соны штен екісі бйрегін ауыстыратындар…

— Шетелде бйрек ауыстыру шін аржы табуа ркім де тырысады. Біра науасты одан кейінгі жадайын ойлау керек. Кей жадайда адам азасы жаа бйректі абылдамауы ммкін. Бір-біреуі 5-10 мы доллар тратын уколдар алатындай жадайлар болады, — дейді нефролог мамандар.

Бгін — ерте. Ерте кеш болмай ма?..

Бйрек білдірмей ауырады. Кп ретте бел тсымыз ауырады, ерте кетеді ой, ештее етпес деп жре береміз. Аяымыз, беті-олымыз домбыып ісіп жргенде де мн бере оймаймыз. лсіздік басып, басымыз ауыранда да, ыстыымыз ктеріліп, ештееге лымыз болмай жргенде де, сйретіліп жмыс жасай береміз. Учаскелік дрігерді алдына баруа да уаыт таппаймыз. Ауру бден ушыып, шарытау шегіне жеткен кезде — жріп-тру да, дрет сындыру да ммкін болмай, есімізден танып аланда ана бйрегімізді істен шыанын бір білуіміз ммкін. Ал ол жадайда брі де кеш болуы ммкін…

Сондытан мамандар траты трде учаскелік дрігерге крініп, биохимиялы сараптама жасатып тру ажеттігін айтады. ан рамындаы креатинин млшері алыпты жадайдан артып кеткенде дабыл аа бастау керек. «Соы 1-2 жылда уаскелік дрігерлер андаы креатинин млшері 300-400-ге дейін жеткенде, толы зерттеуге жіберетін болды. Брын блай жасаан жо, мндай науастар тек з учаскесінде тіркеуде трды. азір барлыы толы сараптамадан ткізіліп жатыр», — дейді А.Ермаамбетова.

сіресе, жкті йелдер ата адаалауда. Статистика бойынша елімізде жкті йелдерді 10-12 пайызы бйректі пиелонефрит сыратына шалдыан. Мндай болаша аналар емделмесе, ол жктілікті алыпты туіне, тіпті рсатаы шарананы жадайына кері сер етеді. Тіпті мндай аурумен ауыратын йелдерді 30 пайызына жуыы баланы уаытына дейін ктеріп жре алмайды деген де деректер бар. Кей жадайда іштегі бала іште жатып ауруа шалдыады.

Ал ерлер… Бізді дрігерлер бйрек ауруыны ерлерді балалы болуына сер етпейтінін айтады. Ал ытайлы дрігерлерді айтуынша, бйрек денсаулыты тп тркіні. Аспан асты еліні шипагерлері бйректі ер адамны беліні уатын сатайтын орган деп абылдап, оны «тіршілік арауына» балайды. Бйрек ауырса, ер адамны ке болуа міті азаяды деседі. Бел — бйректі «мекені», ал аза «бала — белде» дейді…

Елімізде саны жнінен алдыы орынды «бермей тран» жрек антамырлары, онкологиялы аурулар секілді жекелеген аурулара атысты арнайы бадарламалар бар. Біра бйрек ауруларына атысты ондай жат жоты асы. «Себебі баса аурулара араанда бйрек ауруларынан кз жмып жатан науастар саны аса кп емес», — дейді мамандар. Бгін ерте десек… ерте кеш болмай ма?..

Мейрамгл РАХАТЫЗЫ.